“Yalnız koluna vurulan kelepçe seni bütün dünyandan ayırır, adın vatan hainidir artık.” (Jurnal-Cemil Meriç)

George Orwell (1903-1950) "Yeni kitabım, roman biçiminde bir ütopya," demişti.  1948 yılında yazdığı bu kitap, aslında bir karşı-ütopya yani distopya kitabıydı. İnsanların, toplum düşmanlarına karşı birlik olup, beyinlerini Büyük Birader’e emanet ederek, tek bir gerçeğe inanmalarının neticelerini anlatan bir romandı bu.“Kitapta anlattığım toplumun, bir gün mutlaka gerçek olacağına inandığımı söyleyemesem de ona benzer bir toplumun gerçek olabileceğine inandığımı söyleyebilirim," diyordu yazar Orwell.

Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'te anlatılan toplum düzeni, gözaltında tutulan bir toplumdur. Güç ve iktidarın sınırsızca insanlara egemen olduğu, düşünce, dil ve ilişkilerin kökten araştırılarak ve herkesin tümden gözetlenerek özgürlüklerin olmadığı bir toplum düzeni…

“Okyanusya toplumunun genel yapısında, piramidin tepesinde Büyük Birader oturmaktadır. Büyük Birader yanılmaz ve her şeye kadirdir. Tüm başarılar, tüm kazanımlar, tüm zaferler, tüm bilimsel buluşlar, tüm bilgiler, tüm bilgelikler, tüm mutluluklar ve tüm erdemler doğrudan onun önderliğinden doğar ve ondan esinlenir. …Sessiz kitlelerden korkulacak bir yan yoktur. Hoşnutsuzluk kaynağı olabilecek en yeteneklileri, Düşünce Polisi tarafından belirlenip yok edilir. Kaderlerine terk edilmiş olan sessiz kitleler, yalnızca başkaldırı dürtüsünden yoksun olarak değil, aynı zamanda dünyanın daha farklı olabileceğini kavrama gücünden de yoksun bir biçimde kuşaklar ve yüzyıllar boyunca çalışırlar, üretirler ve ölürler... “

OrwelI'in betimlediği bu distopya dünyasında, gerçekliğin denetim altında tutulabilmesi için geçmiş kültürden ve gerçeklik hafızasından yoksun olmak şarttır. Büyük Birader’in kitlelere sürekli hükmedebilmesi için "çift-düşünmek" esastır:

"Hem bilmek hem de bilmemek, bir yandan ustaca uydurulmuş yalanlar söylerken bir yandan da tüm gerçeğin farkında olmak, çeliştiklerini bilerek ve her ikisine de inanarak birbirini çürüten iki görüşü aynı anda savunmak, mantığa karşı mantığı kullanmak, ahlâka sahip çıktığını söylerken ahlâkı yadsımak, hem demokrasinin olanaksızlığına hem de Parti'nin demokrasinin koruyucusu olduğuna inanmak; unutulması gerekeni unutmak, gerekli olur olmaz yeniden anımsamak, sonra birden yeniden unutuvermek; en önemlisi de aynı işlemi işlemin kendisine de uygulamak...”

Egemen, kendi gerçeğinden sapan tüm sözcükleri kaldırmıştır. Sözcük sayısını azaltmıştır:

"Sözcükleri yok ediyoruz; her gün onlarcasını, yüzlercesini ortadan kaldırıyoruz. Dili en aza indiriyoruz. Sonunda düşünce suçunu tam anlamıyla olanaksız kılacağız, çünkü onu dile getirecek tek bir sözcük bile kalmayacak. Aslına bakarsan, bugün anladığımız anlamda bir düşünce olmayacak. Bağlılık, düşünmemek demektir, düşünmeye gerek duymamak demektir. Bağlılık bilinçsizliktir.”

Bu doğrultuda haberler de devamlı güncellenir, Parti'nin istemine uygun bir biçimde düzeltilir ve çelişen tüm görüşler kayıtlardan silinir:

“Artık Devrim'le, Devrim'den önceki yıllarla ilgili hemen hiçbir şey bilmiyoruz. Bütün kayıtlar ya yok edilmiş ya da çarpıtılmış, bütün kitaplar yeniden yazılmış, bütün resimler yeniden yapılmış, bütün heykeller, sokaklar ve yapılar yeniden adlandırılmış, bütün tarihler değiştirilmiş. Üstelik bu işlem her gün, her dakika uygulanmaya devam ediyor. Tarih durdu. Parti'nin her zaman haklı olduğu sonsuz bir şimdiden başka bir şey yok. Geçmişin çarpıtıldığını biliyorum, ama bu çarpıtmaları ben yaptığım halde bunu asla kanıtlayamayacağım. İş bittikten sonra geride tek bir kanıt kalmıyor. Tek kanıt, kafamın içinde ve benim anılarımı paylaşacak bir kişi daha var mı, bilemiyorum...”

Duvarlarda asılı duran “Büyük Birader” her yerde herkesi gözetlemektedir. Her tarafta tele-ekranlar vardır ve görüş alanı içinde herkesi hem işitmekte hem de görmektedir:

“En kötüsü de, casuslar gibi örgütlenerek küçük vahşilere dönüştürülmüş olmalarına karşın, en ufak bir baş kaldırma eğilimi göstermemeleriydi. Tam tersine, şarkılar, törenler, bayraklar, yürüyüşler, oyuncak tüfeklerle yapılan talimler, atılan sloganlar, Büyük Birader'e tapınmalar; onların gözünde bütün bunlar harikaydı. Tüm vahşilikleri dışa vurmuş, Devlet düşmanlarına, yabancılara, hainlere, kundakçılara, düşünce suçlularına yönelmişti…”

Farklı düşünmek en önemli suçtur. ‘Düşünce suçlarını’ takip eden, ‘Düşünce Polisleri’ vardır. Aykırı düşündüğünde, sen artık yaşayan bir ölüsün! Yakalandığında uykudan uyandırılır, yatağından alınırsın. Sonrasında ne yargılama olur, ne bir tutuklama belgesi ve ortadan kaybolursun...

Büyük Birader’in söylemleri “tek hakikat”tir. Aykırı fikirler ise “Düşünce suçu!” 

Winston kalemini alıp gizlice yazmaktadır:“Özgürlük, iki kere iki dört eder diyebilmektir. Buna izin verilirse, arkası gelir… Gerçekler, ne yaparsanız yapın, gizlenemez. Araştırıp kovuşturarak ortaya çıkarılabilir, işkence yaparak sizden sökülüp alınabilir. Ama amacınız hayatta kalmak değil de insan kalmaksa, sonuçta ne fark eder ki? Duygularınızı değiştirmeleri olanak; siz kendiniz bile değiştiremezsiniz duygularınızı, isteseniz bile. Yaptığınız, söylediğiniz ya da düşündüğünüz her şeyi en küçük ayrıntısına kadar açığa çıkarabilirler; ama nasıl işlediğini sizin bile bilmediğiniz, yüreğinizin içi, sırrını korur...”

Winston köşe bucak kaçmak zorundadır. Julia ile olan ilişkisini gizlice yaşamalıdır. Ama “gönüllü ispiyoncular” isimlerini er geç bulacak ve onları ele verecektir: “Parti'nin en koyu yandaşları, sloganları körü körüne ezberleyenler, gönüllü ispiyoncular; bağnaz olmayanları ele verenler hep kadınlar, özellikle de genç kadınlar.”

Düşünce suçu işlediği iddia edilen arkadaşı Parsons yakalanmıştır. Winston ona suçlu olup olmadığını sorar: Tele-ekrana dalkavukça bakarak, "Tabii ki suçluyum!" diye bağırır Parsons."Parti masum bir adamı tutuklayacak değil ya! Düşünce suçu korkunç bir şeydir, dostum, sinsi bir şeydir. Adamı esir alır da, farkına bile varmazsın. Beni nasıl ele geçirdi, biliyor musun? Uykumda! İster inan, ister inanma…”

Gerçek Bakanlığı'nın beyaz cephesinde üç slogan Winston’un da gözüne çarpar. “Savaş barıştır; Özgürlük köleliktir; cahillik güçtür.”

Winston düşüncelerini yazmaya devam etti: ”Nasılını anlıyorum ama nedenini anlamıyorum. Bilinçleninceye kadar asla başkaldırmayacaklar ama başkaldırmadıkça da bilinçlenemezler.”

“Düşünce Polisi onu nasıl olsa yakalayacaktı. Hiçbir şey yazmamış olsaydı bile, tüm öteki suçları da içeren temel suçu işlemişti. Buna ‘düşünce suçu’ diyorlardı. Düşünce suçu sonsuza dek gizlenebilecek bir şey değildi. Onları bir süre, hatta yıllarca atlatabilirdiniz, ama eninde sonunda ensenize yapışırlardı…”

Ve Winston yakalandı. Düşünce Polisi, ona işkence yaparak, bir yandan da konuşuyordu: “Parti neye gerçek diyorsa, gerçek odur. Parti'nin gözünden bakmadıkça, gerçekliği görmek olanaksızdır. İşte senin yeniden öğrenmen gereken de bu, Winston. Bu da, benliğini yok etmeyi, iradeli olmayı gerektirir. Akıllı olmak istiyorsan, kendi özünden vazgeçmelisin.”

"Sen çürük bir malsın, Winston. Temizlenmesi gereken bir lekesin. Demin, bizim geçmişteki zorbalardan farklı olduğumuzu söylemedim mi sana? Biz zoraki boyun eğilmesinden de, kölece boyun eğilmesinden de hoşlanmayız. Bize özgür iradenle teslim olmalısın! Biz, sapkınları inançlarından döndürür, kafalarının içini ele geçirip, yeniden biçimlendiririz. İçlerindeki tüm kötülükleri, tüm yanılgıları silip atar, lafta değil, canı gönülden saflarımıza katılmalarını sağlarız. Öldürmeden önce bizden biri yaparız. Ne kadar gizli ve güçsüz olursa olsun, hiçbir yanlış düşüncenin bu dünyada barınmasına katlanamayız. Ölüm anında bile herhangi bir sapmaya izin veremeyiz!”

“Seni öyle bir ezeceğiz ki Winston, geri dönüşün olmayacak. Başına öyle işler gelecek ki, bin yıl yaşasan düzelemeyeceksin. Bir daha asla normal bir insanın duyumsadıklarını duyumsayamayacaksın. Yüreğindeki her şey ölmüş olacak! Bundan sonra sevgi nedir, dostluk nedir bilmeyeceksin; ne yaşama sevinci ne gülüp eğlenmek ne merak ne cesaret ne de dürüstlük, hepsinden yoksun kalacaksın. Bomboş bir adam olacaksın. Sıkıp içini boşalttıktan sonra, içine kendimizi dolduracağız!"

“Nasıl bir dünya yaratmakta olduğumuzu anlamaya başladın mı şimdi? Korku, ihanet ve azap dolu bir dünya, ezmenin ve ezilmenin dünyası… Bizim dünyamızda korku, öfke, zafer ve kendini aşağılamadan başka bir duyguya yer yok. Başka ne varsa hepsini yok edeceğiz, hepsini… Parti'ye sadakat dışında sadakat diye bir şey olmayacak. Büyük Birader'e duyulan sevgi dışında, sevgi diye bir şey olmayacak. Düşmanı bozguna uğrattıktan sonra atılan zafer kahkahası dışında hiçbir kahkaha atılmayacak. Sanat, edebiyat, bilim diye bir şey olmayacak. Bunu hiç aklından çıkarma, Winston. Zafer heyecanı, umarsız düşmanı ezip geçmenin coşkusu her zaman, her an yaşanacak. Her zaman alt edilecek, aşağılanacak bir sapkın, bir toplum düşmanı bulunacak. Casusluk, ihanetler, tutuklamalar, işkenceler, idamlar, ortadan kaybolmalar dur durak bilmeden sürüp gidecek. Bir zafer dünyası olduğu kadar bir terör dünyası olacak bu dünya.”

Winston, ağır işkenceler karşısında, Düşünce Polisi’nin her dediğine teslim olmuştu. Düşünce Polisi'nin onu yedi yıl boyunca izlediğini öğrenmişti. En küçük bir davranışını, söylediği tek bir sözü bile gözden kaçırmadıklarını anlamıştı: “Artık savaşamazdı. Kaldı ki, Parti haklıydı. Haklı olması olağandı: Ölümsüz, kolektif beyin nasıl yanılabilirdi ki? Parti'nin kararlarını dışarıdan hangi ölçütlerle değerlendirebilirdiniz? Akıllılık, çoğunluğa bakılarak ölçülebilirdi. Onların düşündükleri gibi düşünmeyi öğrenmek gerekiyordu.”

101 nolu işkence odasından çıkmayı başaran Winston, sevgilisi Julia ile görüştü ve ona "Sana ihanet ettim," dedi: "Seni aklının ucundan bile geçmeyecek öyle bir şeyle tehdit ediyorlar ki dayanamıyorsun. O zaman, 'Bana yapmayın, başkasına yapın, bilmem kime yapın,' diyorsun. Kendini kurtarmanın başka bir yolu olmadığını düşünüyorsun, kendini kurtarmaya can atıyorsun. Ötekinin başına gelmesini istiyorsun. Ne acılar çekeceğini umursamıyorsun. Yalnızca kendini düşünüyorsun. Yalnızca kendini düşünüyorsun. Sonra da ötekine karşı eskiden duyduklarını duyamıyorsun artık...”

Yeniden ‘Sevgi Bakanlığına’ geldi, Winston. Her şeyi itiraf etmiş, herkesi ele vermişti. Başını kaldırıp o kocaman yüze baktı. O siyah bıyığın ardına gizlenen gülümseyişin anlamını kavraması kırk yılını almıştı: “Ama artık her şey yoluna girmişti, mücadele sona ermişti. Sonunda kendine karşı zafere ulaşmıştı. Büyük Birader'i çok seviyordu...”

İtalik Yazı Kaynağı: George Orwell/1984/Anonim Yayıncılık/ Çeviren Şerif Özüaydın/ İstanbul 2021