Öncelikle vahyin, ard?ndan da be?er donan?m?n?n makbûliyet tasar?mlar?n?n hemen hepsinin donan?m ve tercih niteli?inde tebârüz edece?i ortadad?r. Bahsedilen donan?ma aç?kça destek vermesi bab?nda kâinat ölçe?inde yarat?lan varl???n en de?erli hususu, onu merkeze çeken yüce iradenin sistematik program? öne almas?d?r diyebiliriz. Ayr?ca hem teorik hem de pratik bazda merkeze al?nan bu tercih, adeta olmas? gereken konusunda etkin bir ad?mdan ibaret olan sa?l?kl? bir beyand?r. Dünden güne, günden de yar?na ta??nabilen bu yetene?in mutlak surette duyulan güvenden tedarik edildi?i de, be?er nezdinde her daim aç?k olan etkin bir ferman hükmündedir.
Belki de, hemen her unsuru var eden irade taraf?ndan öne al?nan bu tercihin; gerek sistematik a?amaya, gerekse yetkinli?i öne alan birikime i?aret etti?i kabul edilmelidir. Öyle ki kendisine güven duyulan as?l unsur olan insan, iradî tasarruf sebebiyle zaman içinde öne geçmekle kalmay?p, ayn? zamanda sorumsuz varl?klar?n en a?a??s?nda da dü?ebilecektir. Gelinecek olan bu a?aman?n melek üstü mevki ile ?eytan alt? duru?a denk gelmesi, muhatap varl?k olan insan?n nelere kadir olaca??n? da yakinen ortaya koyabilecektir.
Haddizat?nda be?er konumunda merkeze al?nan insan?n hem donan?m hem de üretim baz?nda sistemik kazan?mlar? i?levsel k?laca?? muhakkakt?r. Daha o vakte kadar yarat?lm?? varl?klar?n önüne ta??nan as?l unsurun insan oldu?u bilinmelidir. Üstelik bu tercihin en de?erli basama??n? donan?m olu?tursa da, merkeze al?nan etkin olgunun ise irade yetene?i oldu?u ku?kusuzdur. Bu iki a?amad?r ki, dünya hayat?n?n emanet edildi?i varl?k olan insan?n üretim baremi her geçen gün ço?alarak güvene lay?k bir ?ekilde meydana gelmektedir.
?radeli varl?k olan insan?n hem yetene?e hem de güvene ta??nan olas? katk?s?, Yüce Yarat?c?n?n as?l unsurundan müte?ekkil olan adalet tasavvurunun do?rudan muhatapl???yla olu?an dengeli bir kazan?md?r. Etkinli?i merkeze alan bu öneri ard?ndan olu?acak olan kazan?m?n O’nun teorisi, güveni ve dahi iste?iyle ya?ama tutunmaktad?r demek laz?md?r. Kanaatimizce adeta eksikli?in tamamlanmas? i?leminde güven duyulan bu istek ile öneri, sonsuz a?amadan sonra halk edilen insan?n merkeze ta??nmas? tercihidir. Bu tercihin as?l sahibinin de onu var k?lan Yüce Allah oldu?u bilinmelidir. ??bu kalite ve hassasiyet yüzündendir ki, insan denilen varl?k, donan?m? gere?i en önde tetkik edilmi?tir.
?lâhî proje kapsam?nda merkeze ta??nan en donan?ml? varl???n zaman içinde kendini geli?tiren kazan?mlara daha yak?n duraca?? ku?kusuzdur. Bütün ele?tiri ve eksikliklere ra?men sorumluluk konsepti üzerinde halk edilen insan, sistemle?en varl?k tasar?s?n?n en yetkin unsurudur. Bu olu?umun en ciddi muhalifinin ?eytan oldu?unun bilinmesi, insan ile ?eytan aras?nda tedarik edilen çeki?meye de kap? aralayacakt?r. Tanr?sal güvenin özelinde merkeze ta??nan her seçenek, insan unsurunu öne alan etkin bir kabiliyettir hükmünü yabana atmamal?d?r. Geli?en ve dahi de?i?en zaman içinde yak?ndan tecrübe edildi?i kadar?yla, ya?ad??? dünyan?n sorumlulu?uyla görevlendirilen varl???n en de?erli vasf?, hem yarat?l?? özellikleri ve hem de davran?? kalitesidir demenin gereklili?i ortada durmaktad?r. 
Bunun en görünür taraf? ise, ya?anan hayata akseden vas?flar?n ya?anabilir bir dünyay? in?â edebilmesidir diyebiliriz. Bu aç?dand?r ki, daha yarat?l?? a?amas?nda Yüce Allah’?n varl?k de?eri olarak bilebildi?imiz ifadelerine mâtuf bir seçimi hak eden insan?n, adeta robotik davran??larla hayat süren di?er varl?klar?n önünde ya?ama tutunmas? en de?erli vas?ft?r. Gelinen bu a?aman?n da hem güvene hem de beklentilere olumlu manada katk? sunaca?? yakinen bilinmelidir. Zaman içinde olu?an bu bilginin birikim sayesinde halk edilen insan?n as?l de?eri mesabesinde olan ahlâkî kazan?mla yak?nl?k arz etti?i inkâr edilmemelidir.
Etkin varl?k konumunda olan insan?n adeta takva denilen as?l kazan?m? kendisini oraya ta??yan ara unsurlar de?il, onlar?n kazan?m?n? belli eden sonuç kümesidir. Bu yüzden de, sistematik olarak en yükse?e ve de en a?a??ya dü?ebilen insan?n hayata tutunurken ahlâk?n as?l vasf? olan yarat?l?? de?erlerine yak?n tutumlar edinmesi, kendisine duyulan tanr?sal güveni de ön plana ç?karmaktad?r. Hâs?l?, inanan insan, mü’min ya da Müslüman denilen kimli?in tan?mlanan bir beceri olmas?n?n ötesinde onu merkeze alan yetene?in ahlâkî birikim oldu?u unutulmamal?d?r. ??bu tercihten sonrad?r ki, be?er taraf?ndan seçilecek olan unsurun sa?l?kl? devam?na katk? sunan birikim ahlâkt?r demek evlad?r.  
Öyle ki, daha ilk yarat?l??ta ilâhî güvenin muhatab? olan insan?n O’nun önerileri do?rultusunda ahlâkî de?erleri hayata tutunduran yegâne varl?k olmas?n?n izâh? da yap?lm??t?r. Yap?lan bu izâh ve deste?in, varl?k kodlar? aç?s?ndan insan?n muhataplar? olmayan di?er varl?klar?n da bilincine hasredildi?i aç?k bir deklarasyondur. ??bu deste?in Yüce Allah taraf?ndan yap?lmas? ise, insan denilen varl???n tutundu?u hayat? imar ve iskân edebilmesinin yan?nda, ya?anan hayat?n her dem öneri ile katk? baz?nda ilâhî deste?i alaca?? hükmüne de yak?n durmaktad?r. 
Hatta tedarik edilen bu deste?in bireysel yetenek baz?nda somut bir ?ekilde i?leve dâhil olaca?? ku?kusuzdur. Olu?an bu durumun ak?l ve zekâ yetene?inin yan?nda belli katk?lar?n? ifade edece?i de bilinirken, insan? insan yapan as?l unsurun iradî kazan?m oldu?u kesin hüküm gibidir. Gelinen bu noktada daha yakinen denilebilir ki, amaca yönelik bu uyar?larda as?l unsur hükmündeki inanç, pratik kazan?m seyrindeki ibadet ile zorunlu uygulama anlam?ndaki hukuk ile her üçünü besleyen ana unsur mahiyetindeki ahlâkî donan?md?r.
    Hukuk ve ahlâk?n insan hayat?nda ki?isel ve toplumsal sorumlulu?u merkeze alan belli alanlarda yer tutmas?, hemen her zaman ahlâkî de?erlerin di?er de?erlerden daha önce geldi?ini hat?rlatabilir. Üstelik de be?erî e?itim, kazan?m hatta donan?mlar? öne alan ve ad?na ibadet denilen olgunun da bu gibi kâmiliyeti ifade eden en üst s?n?r? deste?inde belirtilmesi de yak?ndan takip edilmelidir. Sa?l?kl? dinsel öneri baz?nda ilave etmek laz?md?r ki, dinsel öneri sayesinde merkeze ta??nan aslolan kazan?m?n bu amac? hedefleyen ahlâkî kazan?mlar oldu?u ?üphesizdir. 
Gelinen bu a?amada demek gerekir ki, insan ve toplumu destekleyen bu gibi seçeneklerin eylem ve kazan?m olgusunun tutarl?l??? ard?ndan; hem ilâhî ve hem de be?erî kazan?mlara destek veren etkin bir örnek say?lmas?, yeti?kin ortamlarda olas? tebli?i öne alan etkin i?in gere?idir. Binaenaleyh amaçsal kazan?m ve yeterlilik ile araçsal tercih ve yükümlülüklerin fark?na varabilmenin en yetkin a?amas?, insan? besleyen kazan?m ile insan?n beslendi?i unsurlar?n sa?l?kl? bir ?ekilde devreye girebilmesidir. 
Kastedilen bu elde edi?in ana unsuru olan adalet fikrinin de insan ve toplum aç?s?ndan gerekli kazan?mlara ve de gerekliliklere at?f yapt??? hatta onlar? hayat?n merkezinde ifade etti?i ku?kusuzdur. Belki de hukuk ve adalet olgusu aras?ndaki ili?kinin ya?am?n mutlak gereklili?i oldu?u bu birliktelikten sonra daha yak?ndan anla??lmal?d?r. Bilindi?i üzere, bireysel ve toplumsal hayat?n en gerekli vasf? olan kamusal alanlar olgusu, ahlâkî de?erlerin yasa ve hukuk sürecinde ya?anan hayata ta??nmas?n? zorunlu k?lmaktad?r. 
Bu sebeple, sosyal hayat?n ana parças?n? olu?turan din ve dinsel ö?ütlerin bireylerden ba?layarak toplumsal kazan?mlar? dile getirmesini daha yak?ndan anlamam?z gereklidir. Önerilen biçimde ya?an?lan hayat, onu besleyen ahlâkî ilkelerin ve dahi be?erî demirba?lar?n Yüce Yarat?c?n?n var etti?i dünya üzerindeki en de?erli ve de en gerekli davran??lar? merkeze almakta oldu?u kabulüyle birlikte, insan? besleyen etkin de?erler baz?ndaki pozitif akçeye dönü?ebilecektir.  Bunun gereklili?inin ifade edilmesi ise, ahlâkî de?er ve kazan?mlar?n be?er ve toplumu daha iyiye yönlendiren kazan?mlara dönü?mesini zorunlu k?lmaktad?r. Öyle ki, bu durumun ilk ve son a?amas? da; ilkesel önerinin pe?i s?ra ya?an?lan tutum ve de?erin insanî hatta toplumsal kazan?mlara dönü?mesini daha yak?ndan haber vermekte olu?udur diyebiliriz.
Galiba Yüce Tanr?’n?n önerdi?i ?eyi hayata tutunduran insan ve onun ahlâkî kazan?mlar?, gerek hukukta ve gerekse de be?erî hayatta kal?c? örnekliklere evrildi?i de a?ikârd?r. Bu kal?c?l???n ise hem ilke hem de kazan?m bab?nda son derece etkin bir olu?uma zemin haz?rlad??? bilinmelidir. Hatta olas? sistemi var eden de?er kümesi baz?ndaki adalet, ahlâk, hukuk ve ibadetlerin insan nezdinde merkeze al?nan hayat? besleme seçene?i de etkinli?i yüksek olan bilinç ard?ndan öne al?nmal?d?r. Yegâne sorumlu varl?k konumunda bulunan insan taraf?ndan öne al?nan bu gibi kabullerin; be?er, toplum ve pratik tercih gibi son derece etkin olan yap?lar?n içinde bulunuyor olmas? da ak?l d???na al?nmamal?d?r. 
Birikim, donan?m ve kalite a?amas? sonras?nda yegâne sorumlu varl?k olan insand?r demek gerekmektedir. Bunun özelinde bahsedilen hususlar?n ise; hem önerilen seçki, hem de vazife seçene?i ile kalite ?emas?n? merkeze ald??? aç?kça görülmektedir. Zaman içinde olu?an kaliteyi merkeze alan hususun ise etkinli?i öne alan bu gibi planlamalar oldu?u unutulmamal?d?r. Her daim devreye giren i?lemlerin ard?ndan olu?an tezahürün, belli bir proje ve beklenti seçene?i üzerinden muhatab?n akleden insan oldu?u hususunu besledi?i ku?kusuzdur. 
Muhataba yap?lacak olan öneri ba?lam?nda dile getirebiliriz ki, halk edilen en de?erli kümede i? gören insan? her dem muhatap alan bu gibi tespitler de zaman içinde ötelenmemelidir. Üstelik donan?m, olgu ve güven duygusunun ard?ndan gelinen bu a?ama; en de?erli unsur olan yarat?lan?n ne denli makbûl i? görebilece?ine daha yak?n durmaktad?r. Olan? anlama kapsam?nda bahsedilen her olgunun ise, evren ile içindekileri yoktan Yaratan varl???n iradesi sayesinde tezâhür etmi? olmas?n?n yan?nda, bir o kadar da insana olan derin güvenin ya?ama aktar?m?d?r diyebiliriz.