İmamGAZALİ

Tehâfüt El-Felâsife (Felsefecilerin Tutarsızlığı)

...

ONUNCU SORUN

Felsefecilerin,evrenin yaratıcısı ve nedeni olduğu konusunda kanıt getirmekten çaresiz bırakılmalarına ilişkindir.

Biz diyoruz ki; Her cismin sonradan var olduğunu, çünkü sonradan var olmaktan uzak olmayacağını öne sürenlerin, “her cisim bir yaratıcıya ve nedene muhtaçtır” sözündeki görüşleri anlaşılabilir.

Ancak sizi materyalistlerin görüşünü kabulden alıkoyan şey nedir? Onlara göre evren başlangıcı olmayandır, nedeni ve yaratıcısı yoktur ve neden, sonradan var olanlar içindir. Evrende hiçbir cisim sonradan meydana gelmez ve yok olmaz. Yalnızca şekil ve belirtiler sonradan var olur.

Göklerde olan cisimler başlangıcı olmayanlardır. Ay cisminin uzantısı olan gök elemanları, onun cisimleri ve maddeleri başlangıcı olmayandır. Ancak karışım ve değişimler yoluyla bunların üzerinden şekiller değişir; insan, hayvan ve bitki ruhları sonradan var olur. Bu sonradan var olanların nedenleri devirhareketleriyle son bulur, devirhareketi ise başlangıçsızdır. Kaynağı da göğün başlangıcı olmayan özvarlığı olan nefsidir. Öyle ise evrenin herhangi bir nedeni yoktur, evrendeki cisimlerin de bir yaratıcısı yoktur. Aksine o evren olduğu şekildedir, nedensiz olarak “cisimleri diyorum” önceden beri vardır. Budurumda onların “bu cisimlerin varlığı herhangi bir nedene dayalıdır ve başlangıcı olmayandır.” sözünün anlamı ne olabilir?

Denilirse ki; Her nedeni olmayan varlığı zorunlu olandır. Biz varlığı zorunlu olanın özelliklerini belirttik ve buradan cismin varlığı zorunlu olamayacağının ortaya çıktığını belirttik.

Deriz ki; Biz de sizin varlığı zorunlu olanın özellikleri konusunda öne sürdüklerinizin bozukluğunu belirttik. Kanıtın ancak zincirlemenin yol almasınıbelirttiğini, materyalistlerin yanında da zincirlemenin başlangıçta kesintiye uğradığını söyledik. Çünkü materyalist der ki; cisimlerin nedeni yoktur, şekil ve özelliklere gelince bir kısmı, diğer bir kısmının nedenidir. Sonunda, bu nedenler zinciri devirhareketine kadar ulaşır. Bunlar devirhareketinin bir kısmı diğer bir kısmının nedeni durumundadır. Nitekim bazı felsefecilerin görüşü de böyledir. Bununla nedenlerin zincirlemesi kesilir. Bizim belirttiğimizi düşünenler; cisimlerin başlangıcı olmayan olduğuna inanan herkesin, cisimlerin nedenini bulmaktan çaresiz olduklarını görürler. Bir akımın açıkça belirttiği gibi, o zaman bunlar için zaman ve inkar zorunluluğu doğar. İşte onlar: felsefecilerin görüşlerinin gereğini yerine getirmişlerdir.

Denilirse ki; Bunun kanıtı şudur: Bu cisimlerin ya varlığı gerekli olacaktır “ki bu olanaksızdır” ya da varlığı olabilir olacaktır. Her olabilirde bir nedene muhtaçtır.

Deriz ki; Varlığı zorunlu olan ve varlığı olabilir olan sözcüğü anlaşılmamaktadır. Onların tüm karışıklıkları bu iki sözcükte gizlidir. Biz anlaşılana dönelim “ki bu nedenin reddi ve kanıtıdır” onlar sanki şöyle demektedirler: Bu cisimlerin herhangi bir nedeni var mıdır, yok mudur? Materyalistler diyor ki; nedeni yoktur. Buna ne karşılık verilebilir? Olabilir sözcüğü ile bu nedeni olan deniliyorsa deriz ki; O, zorunludur ve olabilir değildir. “Cismin zorunlu olması olanaksızdır” sözleri ise hüküm vermektir, aslı yoktur.

Denilirse ki; Cismin parçalarının olduğu, tümün ise, ancak parçalarla var olabileceği ve tümde parçaların kendinden önce olduğu reddedilemez.

Deriz ki; Öyle olsun. Tüm, parçalar ve onların birleşmesiyle var olur, parçaların da onların birleşmelerinin de nedeni yoktur. Onlar etken neden olmaksızın öylece başlangıcı olmayandır.

Onların bunu reddetmeleri; Ancak ilk varlıktan çokluğu reddetme zorunluluğu konusunda belirttikleri şekilde olası olabilir ki, biz onların bu görüşlerini aleyhlerinde geçersiz kıldık. Bunun dışında ise hiçbir yolları yoktur.

Budurumda ortaya çıkıyor ki; Cisimlerin sonradan var olduğuna inanmayanın, yaratıcı varlığına inancının hiçbir temeli ve dayanağı yoktur.