İmamGAZALİ

Tehâfüt El-Felâsife (Felsefecilerin Tutarsızlığı)

...

DOĞA BİLİMLERİNE  AİT  KONULAR

Onlarca doğa bilimleri olarak nitelendirilen bilgiler ise oldukça çoktur. Biz bunun bazı kısımlarını belirteceğiz ki, dinselbilgilerin bunlarda söylediğimiz yerlerin dışında karşı çıkmayı ve tartışmayı gerektirmediği bilinsin.

Doğa bilimleri esaslar ve kolları olmak üzere ikiye ayrılır kuralları ise sekiz kısımdır;

I. Bu kısımda cisme, cisim olması bakımından ilişen; bölümlenme, hareket, değişme ve harekete ilişerek ona bağlı olan zaman, mekan, boşluk gibi şeyler belirtilir. Bu konuyu Sem’el-Kiyân(Fizika) kitabı içerir.

II. Evrenin esaslarının kısımlarını ve durumlarını anlatan gök cisimleri ve ay cismindeki kıvrıklığı, dört ilkesi, onların doğasını ve her birinin belirli bir şekil almasının nedenini belirtir ki bunu da es-Semâ ve'1-Âlem es-Süfli adlı (De Caelo et Mundo) kitabı içerir.

III. Bunda yaratmak, bozukluk,  doğmak, doğurmak, gelişme, çürüme, değişim göğün doğu ve batıya yönelik iki hareketiyle, kişilerin bozukluğuna rağmen türlerin kalıcı kalması gibi konular anlatılır. Bunu da el-Kevn ve'l-Fesat (De Generation et Corruption) kitabı içerir.

IV. Dört esasa sonradan ilişen karışımları ve bunlardan ortaya çıkan meteorolojik olayları bulutu, yağmuru, şimşeği, yıldırımı, rüzgarı ve depremleri anlatır.

V. Madensel özler konusundadır.

VI. Bitkilerin hükümlerini anlatır.

VII. Hayvanlar konusundadır ve bu konuda hayvanların yaratışları kitabı (De Anima) vardır.

VIII. Hayvansal nefis, kavrayıcı güçler ve insan nefsinin bedenin ölümüyle ölmeyen ruha ait bir öz olduğunu, onun ölümlülük bulmasının olanaksızlığını anlatır.

Doğa biliminin kısımlarına gelince bu da yedidir;

Birincisi, tıptır. Bundan istenilen şey, insan bedeninin ilişkilerini, durumlarını, sağlık ve hastalığını, bunların neden ve belirtilerini bilmek, böylece hastalığını giderip, sağlığını korumaktır.

İkincisi, yıldızların hükümlerini bildirir. Bu ise, kanıt getirme konusunda yıldızların şekillerinden ve bunların karışımından; evrenin durumunu, toplumların, doğan çocukların, yılların durumlarını tahmin içindir.

Üçüncüsü, Sezgi bilgisidir. Bu, yaratılıştan ahlaka kadar akıl yürütmedir.

Dördüncüsü, Yorum bilgisidir. Bu, rüyada görülen hayallerden, ruhun gözlem ettiği gayb denilen“görülmeyen”boyutuna akıl yürütmedir. Hayal gücü onu başka bir örnekle benzetmeye çalışır.

Beşincisi, Gizli gerçekler bilgisidir. Bu, yeryüzünde şaşırtıcı bir işlem görmek üzere, bir güç oluşturmak için dünyaya ait bazı cisimlerin güçleriyle, göğe ait güçleri uyuşturmadır.

Altıncısı, Gizli gizemlerbilgisidir. Bu, şaşırtıcı işler meydana getirmek için yeryüzündeki özlerin güçleriyle karışım yapmadır.

Yedincisi, Kimya bilimidir. Bu bilimin amacı da madensel özlerin özelliklerini değiştirerek bir tür düzenler ile altın ve gümüş elde etmektir.

İslamsal açıdan bu bilgi ve bilimlere karşıtlık zorunluluğu yoktur. Biz tüm bu bilgi ve bilimlerdenyalnızca dört konuda felsefecilere karşıt olmaktayız;

Birincisi şudur; Varlıkta nedenlerle neden olanlar arasında göze çarpan paralelliğin zorunlu bir paralellik olması hükmüdür. Ne varsayılan olarak, ne de olanak olarak neden olan olmadan neden var edilemeyeceği ve nedensiz neden olanın varlığı olamayacağı görüşleridir.

İkincisi; İnsan ruhlarının kendiliğinden var olan özler olduğu, cismin yapısında bulunmadığı ve ölümün anlamının; ruhun bedeni yönetmesinin kesilmesiyle bedenle ilgisinin kesintiye uğraması olduğu aksi durumda ölüm halinde de ruhun kendiliğinden var olacağı sözleridir. Onlar bunu akılsalkanıtlarla bildiklerini ilerisürdüler.

Üçüncüsü; “Bu ruhların yok olması olanaksızdır, aksine bunların varlığı sonsuzdur, yokluğu düşünülemez” sözleridir.

Dördüncüsü; “Bu ruhların bedenlere geri dönmesi olanaksızdır” sözleridir.

Sopanın yılana dönüşmesi, ölünün diriltilmesi, ayın yarılması gibi olağanüstü durumların kanıtlanması buna dayandırıldığı için, birinci konuda tartışma gerekmektedir. Onlar görenek gereği meydana gelen normal olayları, gerekli ve zorunlu olarak kabul etmişler ve bu mucizeleri olanaksız saymışlardır. Kur’an’da ölülerin diriltilmesi konusunda söylenen mucizelere başka bir yorum getirerek, bununla bilginin canlandırılıp bilgisizlik ölüsünün kaldırılmasının denildiğini belirtmişlerdir. Musa’nın sopasının sihirbazların büyülerini yutmasına da değişik yorum getirerek; Musa’nın elinde görünür olan Allah’a özgükanıtın, inkarcıların kuşkularını geçersiz kıldığı anlamına geldiğini belirtmişlerdir. Ayın yarılması mucizesine gelince bunu; çoğunlukla inkar etmişler ve yaygın bilgi olmadığını ileri sürmüşlerdir.

Felsefeciler,olağanüstü mucizelerden ancak üç konuyu var saymışlardır.

Birincisi; hayal edici güç konusundadır. Onların savına göre hayal gücü güçlenip egemenlik sağlayarak, duyuların uğrayışı onu kuşatmayınca Levh-i Mahfûz’dan“Allah katında her şeyin kayıtlı olduğu yazılım programından”bilgili olur ve gelecekte olacak tekillerin şekli onun zihnine işlenir. Bu konu, diğer insanlarda uykuda,  Resullerde ise uyanık iken meydana gelir.

İşte hayal gücüne ait olan bu özellik  Resullere özgüdür.

İkincisi; Akılsal bir bakış gücüyle ilgili konudadır. Bu da tahmin gücüne dayanır. Tahminin aslı, bir bilinenden bir diğer bilinene hızlıca ulaşmaktır. Birçok zeki kimse vardır ki; kendisine bir sözcük veya bir işaret anımsatılıncakanıtı hemen anımsar. Kanıtanımsatılınca kendiliğinden anlamı anımsar. Kısacası orta sözcük anımsanınca sonucu hemen kavrar. Kafasında sonucun tanımlaması yerleşince hemen sonucun iki tarafını birleştiren orta sözcüğü anımsar.

Bu konuda insanlar kısım kısımdırlar. Bir kısmı kendiliğinden bir uyarı olmaksızın uyanıverir, bir kısmı ise çok küçük bir uyarı ile hemen uyanır, bir diğer kısmı ise çok yorulduktan sonra ancak bir uyarı ile kavrayabilir. Eksik yönü olumsuz yön kesinlikle tahmin sahibi olmayan ve akla uygun olanları anlamayacak durumdaki kişilere kadar uzanabildiği gibi güç ve çokluk, olumlu yönüdetümdüşünülebilir olanları veya çoğunu en yakın zamanda ve en seri şekilde kavramaya kadar ulaşabilir.

Bu konudaki farklılık, isteklerin tümünde veya bir kısmında nicelik bakımından olduğu gibi, nitelik bakımındandır da. Sonunda uzaklık ve yakınlık bakımından da farklılık vardır. Birçoktemiz ve kutsal ruhun tahmini, en kısa zaman içerisinde tümdüşünülebilir olanlara ulaşabilir. İşte düşünsel güç bakımından, mucize gösteren  Resulün durumu böyledir. O düşünülebilir konusunda bir öğreticiye muhtaç olmaz, üstelik kendiliğinden öğrenir. İşte o; “Az kalsın yağı kendisine ateş değmese de aydınlatır, nur üstüne nurdur” ayetinde anlatılan kişidir.

Üçüncüsü ise; Uygulamalı ve ruhsal güç konusundadır. Bu konu doğalları etkileyip buyruk altına alacak sınıra kadar varır.

Bunun örneği şudur; Bizde bulunan nefis, bir şeyi kuruntu yapınca kendisindeki güçleri ve organları kullanarak, istenilen ve hayal edilen yöne doğru hareket ettirir. Öyleki tatlı bir şey kuruntulununca; damağı sulanır ve tükürük tükürmeyi sağlayan güç canlanarak tükürük yaymaya başlar. Cambaz iki ucu iki duvarın üzerinde, kendisi boşluğa uzatılmış bir kalasın üzerinde yürürken; düşme zannı artarsa, beden bu kuruntunun etkisi altında kalır ve adam yere düşer. Aynı kalas toprağın üzerinde olsaydı üzerinde yürür ve düşmezdi.

Bunun nedeni şudur;Cisimler ve bedensel güçler, ruhlara boyun eğerek, hizmet etmek üzere yaratılmıştır. Bu hizmet ruhların aydınlığı ve güçlerinin farklılığına göre değişir. Ruhsal gücün; doğal gücü bedenin dışında kullanacak derecede ileriye gitmesi uzak görülemez. Çünkü kişinin ruhu bedenine karışık değildir. Yalnızca ruhun bedeni yönetmek için bir tür isteği vardır. Yaratılırken bunun için yaratılmıştır. Kişinin bedenindeki maddelerin ruhuna uyması uygun olduğuna göre, başkalarının onun emrine uyması olanaksız olamaz.

Böylece kişinin ruhu; rüzgarların esmesine, yağmurun inmesine, yıldırımın saldırısına veya yeryüzünün sarsılıp bir topluluğu batırmasına bilgili olabilir. Bunların meydana gelişi; soğukluğun oluşmasına, sıcaklığın meydana gelmesine veya havanın hareketine bağlıdır. Aynı adın veya soğukluğun, kişinin ruhunda da meydana gelmesi ve dışsal neden meydana çıkmadan önce bu işlerin doğması olasıdır. Resuller için bu mucize olur. Ancak bu olgu, almaya hazır bir ortamda meydana gelir. Odunun canlı bir hayvan olmasına, parçalanmayı kabul etmeyen ayın parçalanmasına kadar ulaşamaz.

Mucizeler konusundaki görüşleri böyledir. Biz onların belirttiklerinden hiçbirini inkar etmiyoruz ve bunların Resuller içinolabilirolacağınakarşı çıkmıyoruz. Yalnızca konuyu bu noktaya yöneltmelerine, sopanın yılan haline dönüşmesini, ölülerin ve diğer varlıkların diriltilmesini kabul etmeyişlerine karşı çıkıyoruz.

Budurumda hem mucizelerin kanıtlanması için, hem de başka bir konudan dolayı; Müslümanların üzerinde birleştikleri Allah’ın her şeye gücü yeten olduğu inancını desteklemek için bu konuya girmek gerekli oldu. Öyleyse istenen konuya girelim.