K?ymetli okuyucular?m aral?k 2019 dan günümüze gelen ve muhtemeldirki uzun süre hayat?m?zdan ç?kmayacak olan pandemikcorona(taçl?) virüs COV?D-19 ölümcül salg?n ile ya?am ve mücadele sürecimiz devam edecek.Bir siyasetçi ve iktisatç? olarak ve dahi bir kamu yöneticisi olarak ben olay?n insanl?k tarihindeki pandemik örnekleriyle siyasi-iktisadi ve sosyal sonuçlar?na de?inece?im. Sonuçta bir bilim insan? ve t?p adam? gözüyle de?il elbette. Önce ve k?saca insanl?k tarihindeki ölümcül ve yayg?n pandemik salg?nlar? bir tan?yal?m. Elbette her milletin ve devletin kendi k?sa süreli bula?lar? olmu?tur.

Ben pandemikleri(KÜRESEL SALGIN) tan?taca??m k?saca:

1.Antoninus (Galen) salg?n?

MS 165-180 y?llar? aras?nda Roma ?mparatorlu?u'nda ya?anm?? olan ve do?u seferlerinden dönen askerler taraf?ndan getirilmi? salg?n bir hastal?k olan Antoninus vebas? günde 2 bin ki?inin ölümüne neden olmu? bilinen ilk büyük veba salg?nlar?ndan biri

2.Jüstinyen Vebas?

541 y?l?nda Konstantinopol'de ?mparator Jüstinyen tahtta otururken Avrupa'da ba?layan bir salg?n önce M?s?r'a oradan Filistin'e, Suriyeye ve oradan da Anadolu'ya ula?t?. JüstinyenKonstantinapol'a tüm giri? ç?k??lar? kapatt?ysa da salg?n hastal?k askeri birliklerin ?ehre getirdi?i malzemeler aras?nda yer alan fareler yoluyla girdi.

3.Kara Veba

1346 - 1353 y?llar? aras?nda meydana gelen Kara Veba salg?n?n?n 75 ila 200 milyon aras?nda insan? öldürdü?ü dü?ünülüyor. Tam say?lar? bilmek mümkün olmasa da özellikle Avrupa nüfusunun bu y?llarda yüzde 30 ila yüzde 60 oranda azald??? belirtiliyor.

4.Amerikan yerlilerinin suçiçe?i ile kar??la?mas?

15. yüzy?lda Avrupal?lar yeni dünyay? ke?fetti. Amerika k?tas?ndaki yerliler ile temas eden Avrupal? ka?ifler beraberlerinde getirdikleri virüs ve bakterileri buradaki insanlara bula?t?rd?lar.

Suçiçe?i hali haz?rda Avrupa'n?n üçte birini öldürmü?tü ancak ba????kl?k sistemleri Avrupal?lar gibi geli?memi? olan ve ilaçlar? da yetersiz kalan Amerikan yerlilerinin hiçbir ?ans? yoktu. Milyonlarca insan öldü ve o dönem yerli nüfusun yüzde 90'? yok oldu. Bu durum Amerika k?tas?n?n Avrupal?larca kolonile?tirilmesini son derece kolayla?t?rd?.

5.Cocoliztli salg?nlar?

16. Yüzy?lda 'Yeni ?spanya' ad? verilen bugünkü ad?yla Meksika olan bölgede görülen birkaç farkl? hastal???n ayn? dönemde olu?mas?yla ya?anm?? salg?n felaketi 'cocoliztli salg?nlar?' olarak an?l?yor.

Bugün yap?lan incelemeler sonucunda bal?klarda bulunan salmonella bakterisi kaynakl? oldu?u dü?ünülen salg?nlar?n 1520 - 1576 y?llar? aras?nda toplamda 15 milyona yak?n insan? öldürdü?ü, Maya uygarl??? için sonun ba?lang?c? oldu?u ve y?llar içerisinde günümüz Venezuela's?ndan Kanada'ya kadar yay?ld??? san?l?yor.

6. Yedi farkl? Kolera salg?n?

Uygarl?k tarihimizde yedi büyük kolera salg?n? ya?and? ancak bunlardan en ölümcül olan? üçüncüsü olan ve 1852 - 1860 tarihleri aras?nda meydana gelen salg?nd?. Koleran?n ba?l?ca sebebi içme sular?n?n kirlenmesi ancak sebebin bu oldu?u üçüncü salg?na kadar anla??lamad?.

Uzun dönemler boyunca insan d??k?lar? ve at?klar? ayn? zamanda içme ve pi?irme için kullan?lan su kaynaklar?na döküldü. Bunun büyük bir felaket haline geldi?i yer ise o tarihlerde Hindistan oldu.

Bugün bile dünyan?n en kirli nehirlerinden biri olan Ganj nehri 2011'de yap?lan bir çal??maya göre 100 mililitresinde 1,1 milyar d??k? bakterisi bar?nd?r?yor. Bu oran içerisinde y?kanabilece?iniz en kötü suda olmas? kabul edilebilecek oran?n 500 bin kat?. Hindular bu nehirde y?kanman?n kutsal oldu?una inan?yor ve günlük i?lerinde nehir suyundan azami ?ekilde istifade ediyorlar. Bu nedele kolera bu bölgede s?kl?kla kar??la??lan bir hastal?k türü.

7.Birinci Dünya Sava?? s?ras?ndaki Tifüs salg?n?

1914 - 1918 y?llar? aras?nda Tifüs bakterisini ta??yan bitlerin neden oldu?u salg?n sava??n beraberinde getirdi?i bir olguydu. Avrupa ve Asya'da 25 milyon ki?i hastaland? ve özellikle Sovyetler Birli?i ülkelerinde 3 milyona yak?n insan hayat?n? kaybetti. Bat?l? ülkeler salg?na neyin neden oldu?unu daha h?zl? anlad? ve bitlerden kurtulmak üzere önlemler al?nd?. Do?u ülkeleri ise daha geç önlem ald? ve bu nedenle dünyan?n bu k?sm?nda çok daha fazla say?da insan hayat?n? kaybetti.

8.1918 ?spanyol Gribi salg?n?

Birinci Dünya Sava??'n? takip eden y?llarda 500 milyon insana bula?an H1N1 influenza virüsü neden oldu?u yüksek ate? ile dünya genelinde 50 ila 100 milyon aras?nda sa?l?kl? insan?n ölümüne neden oldu. Bu say? birinci ve ikinci dünya sava?lar?nda ölen insan say?s?n?n toplam?ndan kat kat daha fazlad?r.

Bu virüsü di?erlerinden ay?ran ?ey sald?rd??? bünyenin ba????kl?k sistemi ne kadar güçlüyse ate?in de o kadar yüksek meydana gelmesiydi. ?spanyol Gribi tarihteki en büyük felaketlerden biri olarak kay?tlara geçti.

9.1957 Asya Gribi salg?n?

Çin'de ba?layan Influenza-A virüsünün ördeklerde mutasyona u?rayarak insana geçen bir hastal?k oldu?u düünülüyor. Asya Gribi olarak adland?r?lan hastal?k 4 milyona yak?n insan?n can?na mal oldu. Ayn? bulunan bir a?? ile salg?n?n önüne geçildi. Bir y?l içerisinde 40 milyon ki?i a??land?.

Asya Gribi kitlesel a??lanman?n önemini ve etkisini gösteren en önemli örneklerden biri haline geldi.

10.HIV (AIDS) virüsü

20. yüzy?l?n ortalar?nda maymunlardan insana geçti?i anla??lan HIV virüsünün saptanabilen ilk örne?i 1959'da Kongo'da görüldü. Ne var ki, te?hisi ve ad? ancak 1980'lerde konuldu. Son 30 y?lda 36 milyon insan?n hayat?na mal olan virüsü kesin tedavi edebilecek bir çözüm hala bulunmuyor. Sadece önlem almak ve hastal??a yakaland?ktan sonra ömür boyu ilaç tedavisi kullanmak gerekiyor.

SONUÇ:Her biri yüzy?llar süren bu pandemikler ünce üretimin sonra ticaretin durmas?yla sadece belli bir süre stoklarla hayatlar?n? sürdürdüler.Özellikle büyük kitlesel dini ve turizm amaçl? insan hareketleri durdu.Bu salg?n krizleri sonucunda çok ciddi k?tl?klar olu?tu.Fakir ve güçsüz devletler daha güçlü devletlerin siyasi ve ekonomik hegemonyas?na girdi.Bunun yan?nda ak?l ve bilimin üstünlü?ü,teknolojik geli?melerin artt??? görüldü Özellikle silah ve ilaç endüstrisi h?zla geli?ti.Özellikle büyük ve refah ya?ayan devletlerle fakir devletler aras?ndaki ekonomik-sosyal uçurumun aç?lmas? ilek?tl?klar?n artmas? nedeniyle insanlar ne bulurlarsa yemeye ba?lad?lar.Art?k bu onlar için yemek ve ya?am tarz? oldu.Böylecepandemik k?s?r döngü olu?tu.?nsanlaryarasalarla,farelerle,y?lanlarla,böceklerle, maymunlarla

ya??yor, ölümcül virüsleri al?yor ve di?er insanlara ve toplumlara bula?t?r?yordu.Dünya nüfusunun önemli bir bölümünü etkileyen uzun süreli küresel salg?nlar var olan yap?larla etkile?erek ortaya kal?c? ve önemli sonuçlar ç?karabiliyor. Bugünkü küresel salg?n?n da k?sa vadeli iktisadi-sosyal-siyasal tahribat?n?n yan?nda uzun vadeli sonuçlar?n?n da olmas? beklenmelidir. Bu uzun vadeli sonuçlar? tart??mak için henüz erken olabilir. Ancak Covid-19 salg?n? daha ?imdiden devlet müdahalecili?inin boyutlar? ve kapsam? konusunda kal?c? sonuçlara yol açacak gibi gözüküyor.ve;

Sosyal ve ekonomik payla??m?n sa?lanamamas? sonucu ortaya ç?kan bu k?tl?k sorununa insanl?k yeni kazan?mlar elde etmek için her defas?nda yeni bir çözüm geli?tiriyor:YEN? VE GER? KAZANIM SAVA?LARI