İmam  Gazzali’nin öğütlerine devam edelim:

Şunu bil ki: Dünya bir konaklama yeridir; ebediyet yurdu değildir! Bizler birer misafiriz. İnsanın ilk durağı anne karnı, ikincisi ise kabir çukurudur. Gerçek vatanı bundan sonradır. İnsanın ömründen eksilen her sene, yolcunun bir sonraki ulaştığı han gibidir. Aldığı her nefes ile eceline yaklaşır. Bu dünya ebediyete ulaştırıcı bir köprü gibidir.

Dünyanın rahatlık veren günleri pek azdır. Çoğu yorgunluk ve meşakkat ile geçer. Bu yüzünden mi ebedi ahiret rahatlığını ve bitmek tükenmek bilmeyen mülkü elden kaçırıyorsun?

İnsan ne kadar mal toplarsa toplasın, onun nasibi ancak yedikleri ve giydikleridir; başkası değil! Onun geride bıraktığı bütün malları, kendisi için bir pişmanlık ve hasret sebebi olur.

Her sene Müslümanların malından binlerce para toplayan ve zimmetine geçiren bir idareciye, kıyamet günü bunların hesabı sorulur ve sonuçta azaba çarptırılır. Böyle bir kimseye bu anlatılanlar nasıl tesir eder?

Bu hâl, ileri seviyede bir gaflet, din ve inanç zayıflığıdır.

***

İnsanların çoğu, şehvetlerine hizmet ederler. Gerçekten insanlar, şehvetlerine ve nefislerinin kötü arzularına ulaşmak için gizli yoldan birçok hilelere başvururlar. Devlet işlerinde görevli memurlar da böyledir. Onlar bir takım dünyevî nazlarına ulaşmak için, vali ve idareciyi aldatırlar, zulüm ve haksızlık olan işleri, ona güzel gösterirler. Böylece hedeflerine ulaşmak için onları ateşe atarlar. Elde edeceği birkaç kuruş için seni ve kendisini ateşe atan kimseden daha kötü hangi düşman olabilir?

***

İdareciler çoğunlukla kibirli olurlar. Kibirlerinden dolayı kendilerinde hemen bir kızgınlık oluşur; bu onları karşı taraftan intikam almaya sevk eder. Halbuki kızmak, akıl için bir tehlikedir; o, aklın düşmanı ve afetidir.

İdarecinin gazabı kabardığında, işlerinde af tarafını tercih etmeli, kendisini iyilik ve affa alıştırmalıdır. Bu ahlak sende bir âdet hâlini alırsa sen, peygamberlere ve velilere benzemiş olursun. Kızgınlığını hemen yerine getirmeyi bir huy edindiğinde ise, yırtıcı hayvanlara ve canavarlara benzemiş olursun.

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kim gücü yettiği hâlde öfkesini yenerse, Allah, onun kalbine iman doldurur.”

Hz. Ömer: "Kızgınlık anında davranışını tecrübe etmediğin kişinin, ahlakına güvenme!" demiştir.

Kimde ilim, adalet, cömertlik ve yumuşak huyluluk varsa, onun üzerinde giyecek hiçbir şeyi olmasa bile o, sultanlığa layıktır. Çünkü gerçek sultanlar, Allah'ın gölgesi yani özel himaye ve desteği, parlak basiret, temiz ahlak, ileri seviyede akıl, ilim, devlet tecrübesi ve şerefli bir soy ile sultan olurlar. Devlet adamlığı ve idarecilik onların soyunda mevcuttur. İşte onlar, bu sıfatlarıyla, sultan ve hükümdar olurlar.

Ey bu âlemin hükümdarı! Şu dört şeyi yanından hiç ayırmaman gerekir: Akıl, adalet, sabır ve hayâ. İçinizdeki hasedi ve kibri; göğsünüzü daraltan cimriliği ve düşmanlığı yok edin.

Bütün eşya insanla, insan da ilimle güzelleşir. İnsanın kadr u kıymeti aklıyla daha da artar. Akıldan ve ilimden daha hayırlı bir şey yoktur, ilim, izzet ve şerefin devamıdır. Akıl ise mutluluğun devamı ve düzenidir.

Akıllı kişi, her şeyin içine ve hakikatine bakar, dışı ile aldanmaz. Bu işlerin hakikati, söylediğimiz ve açıkladığımız gibidir. Akıllı olmayan kimse, adaletli olamaz.

Netice de anlattığımız bütün bu hikâyelerden maksat şudur:

Zaman, her geçen günden daha kötüdür. İnsanlar gaflet ve çirkin fiiller içerisinde, hükümdarlar da dünya ve mal sevgisiyle dolmuşlardır. Devleti idare edenlerin, kötü fiillerde bulunan insanlara karşı, gaflet ve ihmalkârlık içerisinde bulunması felaket getirir.

İnsan ancak öldükten sonra arkasında bıraktıkları ile anılır. Her insan yaptığı ile zikredilir, çalıştığı şeye nispet edilir. Eğer yaptığı iyi ise, hayırlı; kötü ise, şerli insandır.

Akıllı, erdemli ve zeki idareciler, anlattığımız bu kıssalar ve ibretlere bakıp kendilerine düşeni almaları; mazlumlara insaf etmeleri ve ihtiyaç sahipleri ile kapısında bekleyenlerin sıkıntılarını gidermeleri gerekir.

İtalik Yazı Kaynağı: Yöneticilere Altın Öğütler/ İmam-ı Gazzali/ Semerkand Yayıncılık/ Baskı Yılı: 2004