K?ymetli okuyucular?m; öncelikle bu ba?l?kl? yaz?m? geciktirdi?im için hepinizden özür dilerim.Sonuçta yasal ve makul mazaretlerimvar.Konu mühim ;Dünya din-siyaset-devlet tarihinde her yönetim içerisinde baz? kutsal mekanlar özel hedefe tabi tutulmu? ve simgele?mi?tir.Varl?k ve güç sebebi örne?i olarak ta siyasi tabula?t?r?lm??t?r.Kutsal kitaplar?n hepsinde yarad?lan?nyaradana yönelik ilahi ve felsefi bak??? farkl? kullan?lm??t?r.Hak dinleri ve peygamber ile nebileri kabul eden islam  geçmi?i ?aibeli mevcut bat?ni ve bat?l din ve dü?ünceler çeli?kiye dü?mü?lerdir.Bunun en son ve en somut örnekleri ise AKSA-KUDÜS VE SOFYA örnekleridir.Her yaz?mda oldu?u gibi önce tarih bilimi gere?i kronolojik bir ?ekilde olgular? ortaya koyaca??m ve günümüz de?erlendirmesini öyle yapaca??m.

AKSA-KUDÜS :

Mescid-i Aksa Kudüs kentinin Eski ?ehir k?sm?nda yer al?r ve ?slamiyet dinindeki en önemli üçüncü kutsal mekan say?l?r. Mescid-i Aksa, Kubbet-üs-Sahra yan?nda bulunur. 17 kap? ve 4 minareden olu?ur.

Mescid-i Aksa Müslümanlar'?n ilk K?ble yönüdür. Kur'an-? Kerim'de Mescid-i Aksa hakk?nda ?öyle bir k?s?m vard?r: "Kulunu (Muhammed'i) bir gece Mescid-i Haram'dan (Mekke'den), kendisine bir k?s?m ayetlerimizi göstermek için, çevresini mübarek k?ld???m?z Mescid-i Aksa'ya (Kudüs'e) götüren Allah'?n ?ân? ne yücedir. Do?rusu O, i?itir ve görür."

Mescid-i Aksa yaln?zca Müslümanlar için kutsal bir yer de?ildir. Ayn? zamanda Yahudiler için de Mescid-i Aksa en kutsal yer olarak görülmektedir.

 Yap?lmas?na Hz. Davud döneminde ba?lanan mübarek yerin yap?m?n? Hz. Davud tamamlayamadan vefat etmi?tir. Yar?m kalan yap?y? tamamlama görevi Hz. Davud’un o?lu Hz. Süleyman’a kalm??t?r.

Babas?n?n ölümü ard?ndan in?aat? tamamlamak isteyen Hz. Süleyman 12 mahalleden olu?an Kudüs ?ehrini i?lerinde iyi bilinen in?aat i?çilerini bularak k?sa sürede tamamlatm??t?r. Tüm in?aat?n?n bitmesi 7 y?l sürmü?tür. Bu yap?m süresi boyunca in?aat malzemelerinin yan?nda de?erli ta?larda eritilerek Mescid-i Aksa’n?n yap?m?nda kullan?lm??t?r.

Hz. Süleyman taraf?ndan tamamlanm?? olan Mescid-i Aksa’yaBeyt-ülMakdis de denilmektedir. Ancak bu isim Kuran-? Kerim’de geçmemektedir. Hz. Musa’dan kalma öz tevrat?nda bu mescidin tamamlanmas?n?n ard?ndan buraya konuldu?u söylenir. Ahid sand???n?n içine konulan öz Tevrat Hz. Süleyman taraf?ndan mescide konulmu?tur. Mescid-i Aksa ilk olarak Hz. Muhammed'in sahabelerinden birisi olan Ömer bin Hattab taraf?ndan in?a edilmi? küçük bir din eviydi. Daha sonra Emeviler'in be?inci halifesi Abdülmelik taraf?ndan tekrar in?a edildi ve geni?letildi. Abdülmelik'in o?lu Birinci Velid taraf?ndan 705 y?l?nda Mescid-i Aksa'n?n yap?m? tamamland?. Mescid-i Aksa, 746 y?l?nda meydana gelen bir deprem sonras? y?k?ld?. ?kinci Abbasi halifesi Mansur 754 y?l?nda tekrar Mescid-i Aksa'y? in?a etti. O?lu Mehdi ise 780 y?l?nda Mescid-i Aksa'y? tekrar in?a etti. 1033 y?l?nda meydana gelen depremle beraber Mescid-i Aksa a??r hasar ald?. 1035 y?l?nda ise Fatimi Devleti'nin ikinci halifesi Zahir Mescid-i Aksa'y? onararak tekrar in?a etti ve bugünkü halini kazand?rd?.

1099 y?l?nda gerçekle?en Haçl? Seferleri s?ras?nda Kudüs kenti ele geçirildi ve Mescid-i Aksa kiliseye çevrildi. Eyyubi Hanedan?'n?n kurucusu Selahaddin Eyyubi, 1187 y?l?nda Kudüs'ü geri ald? ve Mescid-i Aksa'y? tekrar camiye çevirdi.

Geçen y?llar boyunca Mescid-i Aksa, Eyyübiler, Memlükler, Osmanl? Devleti ve Ürdün taraf?ndan sürekli olarak restore edildi.

Günümüzde Kudüs kentinin Eski ?ehir k?sm? ?srail devletinin kontrolü alt?ndad?r fakat Mescid-i Aksa'n?n kontrolü Ürdün destekli Filistin devletinin kontrolündedir.

SOFYA : Ayasofya (HagiaSophia)(Kutsal Bilge) dünya çap?nda üne sahip muhte?em bir mimari eser olarak bilinir. 916 y?l boyunca kilise, 482 y?l boyunca cami olan bu yap? hakk?nda k?sa bir bilgi vermek istiyorum.Bence tarih sadece tarih de?il geçmi?ten gelece?e uzanan uzun bir yoldur.Ayasofya’n?n tarihine bakabilmemiz için önce ?stanbul tarihine, dolay?s?yla Roma ?mparatorlu?u’na ve Roma ?mparatorlu?u’nun Hristiyanla?ma sürecine göz atmam?z gerekiyor:

Roma ?mparatorlu?u’nun ba?kenti bilindi?i üzere Roma’dad?r. ?sa Mesih’in çarm?ha gerilip Romal?lar taraf?ndan öldürülmesi ve dirilmesi (MS.33) sonras?nda, ?sa Mesih’in ö?rencileri özellikle Roma ?mparatorlu?u’nun ?ehirlerinde ?sa Mesih’in müjdesini yaymaya ba?larlar.

Roma ?mparatorlu?u’nun siyasi ve kültürel yap?s?na uymamas?ndan dolay?, Hristiyanl?k yasak bir din olarak kabul edilir. Hristiyanlar bu yasaktan dolay? 300 y?l boyunca farkl? imparatorlar?n elinde zulme u?rarlar. Bu zulmün doruk noktas? M.S 284 – 305 tarihleri aras?nda ?mparator olan Diocletian zaman?nda olur. Bugünkü ?zmit bölgesinde yer alan Nicomedia adl? ?ehirde, yazl?k saray?ndan Roma ?mparatorlu?unu yöneten Diocletian öldükten sonra taht kavgas? ba?lar. Dört komutan kendi aralar?nda sava?a giri?irler. Bu taht kavgas?ndan Konstantin galip ç?kar ve Roma ?mparatorlu?u’nun taht?na geçer. Konstantin, kendisini imparator yapacak son galibiyetinin öncesinde, bir rüyada, göklerde, “XP” i?aretini görür. Bu i?aret Antik Yunanca’da ”???????” (Mesih) kelimesinden gelmektedir. Bu, onun Hristiyanl??a yak?nla?mas?n? sa?lar ve Konstantin ile birlikte Hristiyanlar yakla??k 300 y?l süren zulümden kurtulur.

Konstantin daha sonra ?mparatorlu?un ba?kentini Roma yerine Byzantium ilan eder. Byzantium bugün Sultanahmet ya da Tarihi Yar?mada denilen bölgedir. Bu bölgenin seçilmesi stratejik olarak önemlidir. Bir yar?mada olmas? dolay?s?yla daha güçlü bir ?ekilde savunulabilir ve Do?u ile Bat? aras?nda merkezi bir konuma sahiptir.

Konstantin M.S 330 y?l?nda Roma ?mparatorlu?u’nun ba?kentini bu bölgeye ta??r ve ismini Nova Roma, yani, Yeni Roma koyar. Konstantin’in ölümünden sonra insanlar ?ehre, Konstantin’in ?ehri anlam?na gelen, Konstantinopolis ismini verirler.

Ayasofya’n?n Tarihi:

Ayasofya yap?lmadan önce, ayn? yerde yap?lm?? olan iki farkl? kilise vard?r. Bunlardan ilki Konstantin’in o?lu olan Konstantius taraf?ndan 360 y?l?nda yap?lm?? olan kilisedir. Bu kiliseye MegaleEklesia, yani, Büyük Kilise ismi verilir. ?mparator Arkadius zaman?nda, M.S. 404 y?l?nda ç?kan isyanlar s?ras?nda yanar. Arkadios’tan sonra tahta ç?kan 2. Teodosius, y?k?lan bu kilisenin yerine yeni bir kilise yapt?r?r. Bu ikinci kilise M.S. 532’ye kadar ayakta kal?r.

Konstantin nas?l Yeni Roma’y? kurmak istediyse, Justinianus’un de buna benzer bir amac? vard?r. Ancak bu sefer Yeni Roma yerine Yeni Yeru?alim’i, yani Yeni Kudüs’ü kurmay? amaçlar.

Bilindi?i gibi Yeru?alim, yani Kudüs, bütün ilahi dinler için çok önemli ve kutsal bir ?ehirdi. Bunun en önemli nedeni de orada önce Süleyman taraf?ndan yap?lm?? olan ve M.Ö. 6. yy’da y?k?ld?ktan sonra tekrar in?a edilen Kudüs Tap?na??’d?r. Bu tap?nak Tanr?’n?n halk?yla bulu?tu?u yerdi. Dolay?s?yla en kutsal yer olarak kabul ediliyordu. ??te Justinianus de Yeni Yeru?alim’in in?a ederken, bir yandan Yeni Tap?na?? in?a etmek istiyordu. Dolay?s?yla Ayasofya mimarisine bakarken, Kudüs’teki Süleyman Tap?na?? mimarisi ?????nda bakaca??z.

?n?aat 23 ?ubat 532 tarihinde ba?lar ve kilise 27 Aral?k 537 tarihinde ibadete aç?l?r.

Ayasofya in?a edildi?inde, piramitler d???nda dünya üzerindeki en büyük binayd? ve yakla??k 1000 y?l boyunca böyle kald?. Kubbesi 1000 y?l boyunca en geni? ve yüksek kubbe olarak kabul edildi.

 Ayasofya’n?n mimarisini bu derece zor k?lan, hatta yap?m?n?n imkans?z oldu?unun dü?ünülmesine neden olan temel özellik, dikdörtgen bir bina üzerine kubbenin yap?lmas? plan?yd?. Bu Justinianus için çok önemliydi. Peki bunu nas?l gerçekle?tireceklerdi?Ancak bu sefer de yeni bir zorlukla kar?? kar??ya kalacaklard?. Kubbenin kendi a??rl??? ve yer çekiminin de etkisiyle kubbe kendisini ta??yan kemerleri d??a do?u itecekti ve bu etkiyle y?k?lma tehlikesi ya?ayacaklard?. Dolay?s?yla kubbeyi ta??yan kemerlerin desteklenmesi gerekecekti. Bu amaçla Kuzey ve Güney kemerleri ana yar?m kubbelerle ve her bir yar?m kubbenin üç yar?m kubbeyle desteklenmesi fikrine yo?unla??lm??t?. Ancak ana tap?nma alan?n?n (Naos’un) dikdörtgen biçiminde olmas? hedeflendi?i için, Do?u ve Bat? kemerlerinin yar?m kubbelerle desteklenmesi mümkün de?ildi. Bunun yerine binan?n do?u ve bat? taraf?ndaki koridorlarda, ana kemerlere 90 derece kemerler in?a edilip koridorun bir destek i?levi görmesi sa?lanacakt?r.

r.

Kubbeye bakt???m?zda yuvarlak bir ?ekil görürüz ve yuvarlak ?ekil, sonsuzlu?u, ölümsüzlü?ü sembolize eder. Kare ya da dikdörtgen de s?n?rlar? sembolize eder. Ayasofya bu ruhsal sembolizmini yine Süleyman Ta??na??’ndan al?r. Kudüs’teki Süleyman Tap?na?? Tanr?’n?n Kutsal Ruhu’n?n bulundu?u, Tanr?’n?n halk?yla bir arada ya?ad???, yerin ve gö?ün birle?ti?i yerdi. ?lk günahla birlikte Tanr? ve ?nsan, Yer ve Gök aras?nda bir ayr?l?k oldu. Asl?nda Kutsal Kitap’ta sürekli bir vaat vard?r: Göksel egemenlik ile yeryüzünün egemenli?i birle?ecekti. Yeni Antla?ma’da Matta 6:10’da Rab’binDuas?’nda da ?öyle yazar: “Egemenli?in gelsin. Gökte oldu?u gibi yeryüzünde de senin iste?in olsun.”. Dolay?s?yla gö?ün ve yerin bulu?tu?u yer olmas? aç?s?ndan Ayasofya önemli bir sembolizm içerir.

Kiliselerde suna??n oldu?u yere, Apsis, denir ve kilisenin en kutsal bölgesidir. Bu bölge Katolik, Ortodoks, Anglikan kiliselerinde do?uyu gösterir. Ayasofya ise tamamen farkl?d?r. Ayasofya’n?n Apsis’i güneye dönüktür. Bunun nedeni, Yeni Yeru?alim’in Yeni Tap?na?? olmas? dolay?s?yla Kudüs’e dönük olmas?d?r.

Kay?tlara göre 27 Aral?k 537 tarihinde Justinien, kilisenin aç?l?? ibadetinde görkemli binan?n ?mparatorluk kap?s?nda durur ve ?öyle der: “Ey Süleyman! Seni geçtim!” Bu cümlede Justinianus’un Kral Süleyman ile Yeni Tap?nak olan Ayasofya’n?n Eski Tap?nak olan Süleyman Tap?na??’yla olan yar???n? görebilirisiniz.

Üst galerideki en önemli alanlardan biri de Sinod salonudur. Sinod, kilise üst yönetiminin dini konularda toplant? yap?p karar ald?klar? bir salondur.

Sinod salonunun içinde duvarda muhte?em bir mozaik panel vard?r. Bu parça mozaik sanat?n?n en önemli eserlerinden birisidir. Mozai?in ismi Deesis’tir ve üç ki?iden olu?ur. Bu üç ki?iden ortadaki, Rab ve Kral olan ?sa Mesih’tir. ?sa Mesih’in sa??nda annesi Bakire Meryem yer al?r. ?sa Mesih’in solunda ise Vaftizci Yahya bulunur. Deesis, dua ve yakar?? anlamlar?na gelir.

YORUM VE DE?ERLEND?RME:Yukar?da anlatt???m tarihsel geli?im ?????nda gerek dini gerekse de siyasi güçler noktas?nda insanl?k tarihi aç?s?ndan odak noktas? haline gelen iki bölge olarak AKSA-KUDÜS VE AYASOFYA görülüyor.Türk tarihi  aç?s?ndan ise Memlüklüler’den ba?layan ve Cumhuriyete sirayet eden bir sürece ?ahitlik ediyoruz.(Yeru?alim, yani Kudüs, bütün ilahi dinler için çok önemli ve kutsal bir ?ehirdi. Bunun en önemli nedeni de orada önce Süleyman taraf?ndan yap?lm?? olan ve M.Ö. 6. yy’da y?k?ld?ktan sonra tekrar in?a edilen Kudüs Tap?na??’d?r. Bu tap?nak Tanr?’n?n halk?yla bulu?tu?u yerdi. Dolay?s?yla en kutsal yer olarak kabul ediliyordu. ??te Justinianus de Yeni Yeru?alim’in in?a ederken, bir yandan Yeni Tap?na?? in?a etmek istiyordu. Dolay?s?yla Ayasofya mimarisine bakarken, Kudüs’teki Süleyman Tap?na?? mimarisi ?????nda bakaca??z.).?stanbul’un yeni kudüs yapmaya çal??man?n en büyük göstergesi Ayasofya’d?r. buradaki olay esas?nda bütün amac? gün ?????na ç?kar?yor.YENI B?R YERU?AL?M SAVA?ÇILARI VE ONA KAR?I HAK SAVA?ÇILARI.Gerek AKSA-KUDÜS’E gereksede AYASOFYA’YA böyle bakmam?z icab eder.